اقلیم فارس و کشاورزی آن
اقلیم فارس اکوسیستم بزرگ و متنوعی است که در لایه اول متأثر از
- رشته کوه زاگرس جنوبی (قله دنا) ،
- رود خشک و دریاچه مهارلو ،
- رود کر و سرشاخه‌های گسترده آن (چهار شاخهٔ اوجان و رودخانه سپیدی و شور و مارگون) ، سدها (ملاصدرا ، درودزن و سیوند) که نهایتاٌ به دریاچه بختگان و طشک می‌ریزد
- دریاچه پریشان (فامور) – دشت ارژن
- رود شادکام و دریاچه کافتر در ارتفاع 2300 متر
- رود دالکی
و در لایه دوم تحت تأثیر خلیج فارس و بیابانهای شرقی است.
ویژگی‌های کلی استان فارس
- مساحت : 124120/8 (7/5 درصد مساحت کشور)
- بلندترین نقاط: شمال و شمال غربی – پست‌ترین نقاط: جنوب
- دمای متوسط سالانه: 18/4 درجه سانتی‌گراد
- میانگین بارش سالانه: 323/7 میلی‌متر
- میانگین تبخیر سالانه: 2550 میلی‌متر
- میانگین نم نسبی: 47%
فارس بر اساس نقشه اقلیم نمای کوپن ، سه اقلیم دارد.
- گروه خشک (B) : شامل بخش‌های جنوب غربی – جنوب شرقی و شرق
- گروه معتدل (C) : شامل بخش‌های مرکزی و شرق که در شمال‌غربی و شمال اقلیم مدیترانه‌ای غالب می‌شود.
- گروه سرد و مرطوب (D) : شامل بخش‌های بلند که در مناطق مختلف استان به ویژه بخش‌های شمالی قرار گرفته‌اند
پهنه گسترده‌ای از استان فارس جنگل‌ها و مراتع تشکیل می‌دهند. بقیه سطح نیز به اماکن مسکونی ، اراضی کشاورزی ، دریاچه‌های فصلی و دائمی ، بستر رودخانه‌ها و … اختصاص یافته است. بجز چند رودخانه فصلی و دائمی داخلی که مهمترین آن کر است ، سایر رودخانه‌ها از استان خارج می‌شوند و به خلیج فارس و کمی بیابان مرکزی می‌ریزند.
کشاورزی در کنار بستر رودها و حوضه‌های آبریز
رود کر
رود کر بزرگترین رود استان فارس است و بخش زیادی از اقلیم فارس و کشاورزی آن در حاشیه این رود و سرشاخه‌های آن شکل گرفته است. دشتهای حاصلخیز فارس از این آب مشروب می‌شوند و برنج کامفیروز و رامجرد در کناره بستر رود کر کشت می‌شوند.
سرشاخه‌های کر (از ابتدا تا دریاچه بختگان) شامل:
- سد ملاصدرا
- رود اوجان (اقلید) شروع از گور بهرام آسپاس (دشت سده)
- چشمهٔ حاجی‌آباد
- قدمگاه سده
- رود سپیدی (چشمه‌سارهای خسرو و شیرین)
- رود شوری (دامنه‌های دنا) در کنار دژکرد
- رود مارگون (از این به بعد رود کر نامیده می‌شود.) بعد از گذر از کامفیروز به سد درودزن می‌ریزد و از رامجرد گذشته و تا غرب مرودشت ادامه دارد و در محدوده پل خان با رود سیوند ترکیب می‌شود.
- رود سیوند یا پروآب یا پلوار
کر در حوضه آبریز فلات مرکزی و حوضه درجه ۲ بختگان طشک جاری است و در نهایت به دریاچه بختگان می پیوندد.
محصولات کشاورزی در حاشیه رود کر از سد ملاصدرا تا دریاچه بختگان متنوع و بسته به شرایط آب و هوایی و نوع خاک منطقه متفاوت هستند. برخی از مهمترین محصولات کشاورزی که در این منطقه کشت می‌شوند عبارتند از:
1. **گندم و جو**: این دو محصول اصلی‌ترین محصولات زراعی در بسیاری از مناطق ایران هستند و در حاشیه رود کر نیز به وفور کشت می‌شوند.
2. **برنج**: در بخش‌های مرطوب‌تر و مناسب‌تر برای کشت برنج، این محصول نیز کشت می‌شود. بالادست و پایین دست و نزدیک سد درودزن.
3. **ذرت**: ذرت نیز یکی از محصولات مهم در این منطقه است که به عنوان علوفه دام و نیز برای مصرف انسانی کشت می‌شود.
4. **سیب‌زمینی و پیاز**: این دو محصول نیز در مناطق مختلف اطراف رود کر کشت می‌شوند.
5. **صنایع باغداری**: محصولات باغی مانند سیب، انگور، انار، و انجیر نیز در این منطقه کشت می‌شوند.
6. **سبزیجات و صیفی‌جات**: محصولاتی مانند گوجه‌فرنگی، خیار، کدو، بادمجان، و انواع سبزیجات نیز در این منطقه کشت می‌شوند.
7. **محصولات علوفه‌ای**: مانند یونجه و شبدر برای تامین خوراک دام‌ها.
کشت این محصولات به دلیل دسترسی مناسب به آب رود کر و شرایط اقلیمی مناسب در این منطقه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نقش مهمی در تامین نیازهای غذایی منطقه و حتی فراتر از آن دارد.
محصولات عمده فارس
انار
علاوه بر شیراز، در چندین شهر دیگر استان فارس نیز انار کشت می‌شود. برخی از این شهرها عبارتند از:
1. **نی‌ریز**: یکی از مهمترین مناطق کشت انار در استان فارس است و انار نی‌ریز به دلیل کیفیت بالا و طعم خاص معروف است.
2. **استهبان**: این شهر نیز به دلیل تولید انار با کیفیت بالا شناخته شده است.
3. **داراب**: یکی دیگر از مناطق مهم کشت انار در استان فارس.
4. **فسا**: در این شهر نیز باغات انار زیادی وجود دارد.
5. **کازرون**: این منطقه نیز به تولید انار معروف است.
این شهرها با شرایط اقلیمی مناسب و خاک حاصلخیز، محیطی ایده‌آل برای کشت انار فراهم کرده‌اند و محصولات آنها در بازارهای محلی و حتی صادرات به کشورهای دیگر مورد استقبال قرار می‌گیرد.
زردآلو
زردآلو در بخش عمده ای از اقلیم فارس بومی شده است و در چندین شهر استان فارس کشت می‌شود که به دلیل شرایط اقلیمی مناسب برای رشد این میوه، تولید خوبی دارند. برخی از مهمترین شهرهای استان فارس که زردآلو در آنها کشت می‌شود عبارتند از:
1. **شیراز**: پایتخت استان فارس که به دلیل آب و هوای مناسب، کشت زردآلو در آن رایج است.
2. **نی‌ریز**: این شهر به تولید میوه‌های مختلف از جمله زردآلو معروف است.
3. **مرودشت**: یکی از شهرهای مهم کشاورزی استان فارس که زردآلو نیز در آن کشت می‌شود.
4. **ارسنجان**: این منطقه نیز به تولید زردآلو با کیفیت بالا شناخته می‌شود.
5. **سپیدان**: با داشتن آب و هوای معتدل و مناسب، یکی از مناطق مهم تولید زردآلو در استان فارس است.
6. **کازرون**: این شهر نیز بخشی از تولید زردآلوی استان فارس را به خود اختصاص داده است.
این شهرها به دلیل برخورداری از آب و هوای مطلوب و خاک حاصلخیز، محیط مناسبی برای کشت زردآلو دارند و محصولات آنها به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود.
منابع:
- جغرافی محصولات
- شناخت حوزه‌های آبخیز استان فارس
- نشریه 310 – نظام فنی اجرایی
- ChatGPT. (2024, August 5). Response to questions about agricultural products along the Kor River. Personal communication.
