منابع آب و باغ و مزرعه
منابع آب مایه حیات در کشور پهناوری مثل ایران هستند. از بالا که به ایران نگاه می کنیم، رگهای سبز سرزمین و چشمهای آبی آن، وجود حیات را نشان می دهد.
رودها و دریاچه سدها هر جا که باشند نشان رونق آنجا هستند.
کشور به شش حوضه آبریز تقسیم شده است. این شش حوزه منابع آبی عمدهای را در خود جای دادهاند.
- حوضه آبریز دریای مازندران – کد ۱
- حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان – کد ۲
- حوضه آبریز دریاچه ارومیه – کد ۳
- حوضه آبریز فلات مرکزی – کد ۴
- حوضه آبریز مرزی شرق – کد ۵
- حوضه آبریز قره قوم – کد ۶
میوهها و محصولات کشاورزی در حاشیه رودها و پاییندست دریاچه سدها ، فراوانترند. مقاله جغرافی محصولات مؤید این نظریه است.
حوضه آبریز دریای مازندران کد ۱
منابع آب بسیاری در حوضه آبریز دریای مازندران جاری هستند.
- ﺣﻮﺿه آﺑﺮﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪ ارس – کد 11
- حوضه آبریز رودخانه های تالش – تالاب انزلی – کد 12
- حوضه آبریز سفید رود – کد 13
- حوضه آبریز بین رودخانههای سفیدرود و هراز – کد 14
- ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺮاز و رودخانههای بین هراز و قره سو – کد 15
- حوضه آبریز رودخانههای قره سو و گرگان – کد 16
- حوضه آبریز رودخانه اترک – کد 17
حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان – کد 2
این حوضه آبریز تقریباً تمام جنوب ایران از رودخانههای مرزی غرب تا مرز پاکستان را در بر میگیرد و از منابع آبی 8 گانه تغذیه میشود.
- حوضه آبریز رودخانههای مرزی غرب – کد 21
- حوضه آبریز رودخانه کرخه – کد 22
- حوضه آبریز رودخانه کارون بزرگ – کد 23
- حوضه آبریز رودخانههای هندیجان – جراحی – – کد 24
- حوضه آبریز رودخانه حله و مسیلهای کوچک دو طرف آن – کد 25
- حوضه آبریز رودخانه مند و حوضههای بسته هرم ، کاریان و خنج – کد 26
- حوضه آبریز رودخانههای کل و مهران و مسیلهای جنوبی و جزایر – کد 27
- حوضه آبریز رودخانههای بین بندرعباس و سیدج – – کد 28
- حوضه آبریز رودخانههای بلوچستان جنوبی – بین سیدج و مرز پاکستان – کد 29
حوضه آبریز دریاچه ارومیه – کد 3
تمامی رودخانههایی که به دریاچه ارومیه میریزد در این حوضه آبریز قرار میگیرند. این رودخانه ها منابع آبی این منطقه را تأمین کرده و ضامن بقای دریاچه ارومیه هستند.
- حوضه آبریز دریاچه ارومیه – کد 30
حوضه آبریز فلات مرکزی – کد 4
این حوضه آبریز وسیعترین حوضه آبریز کشور است که 51 درصد مساحت خشکی های کشور را در بر میگیرد. و شامل منابع آب مهم به شرح زیر است.
- حوضه آبریز دریاچه نمک – کد 41
- حوضه آبریز گاوخونی – کد 42
- حوضه آبریز دریاچههای طشک ، بختگان و مهارلو – کد 43
- حوضه آبریز آب رقو – سیرجان – کد 44
- حوضه آبریز هامون جازموریان – کد 45
- حوضه آبریز کویر لوت – کد 46
- حوضه آبریز کویر مرکزی – کد 47
- حوضه آبریز کویرهای سیاه کوه – ریگ زرین و دق سرخ – کد 48
- حوضه آبریز کویرهای درانجیر و ساغند – کد 49
حوضه آبریز مرزی شرق – کد 5
حوضه کوچک و کم آب شرق کشور است. که به سه حوضه درجه 2 تقسیم شدهاست.
- حوضه آبریز دق پترگان – نمک زار خواف – کد 51
- حوضه آبریز هامون هیرمند (گودزره) – کد 52
- حوضه آبریز هامون مشکیل – کد 53
حوضه آبریز قره قوم – کد 6
حوضه آبریز کوچکی است در شمال شرق کشور و شامل رودهایی است که به صحرای قره قوم یا در نهایت به کانال قره قوم در ترکمنستان میریزند. تمام منابع آبی این ناحیه در یک حوضه آبریز دستهبندی شدهاند.
- حوضه آبریز قره قوم – کد 60
ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺮاز و رودخانههای بین هراز و قره سو – کد 15
رودخانههای مهم این حوزه و منابع آب آن عبارتند از هراز ، بابل رود ، تلار ، تجن ، نکارود
تجن
رود مهم مرکز استان است و از منابع آب با اهمیت منطقه به شمار می آید. این رود از سه شاخه اصلی تغذیه میشود و در نهایت از ساری گذشته و در فرحآباد به دریای خزر میریزد.
- شاخه غربی – سرشاخه عروس و داماد پس از گذشت از سد مجی یا همان سد فریم صحرا ، سرشاخه شیرین رود از نزدیکی شرق روستای دینه سر و علی آباد میگذرد و به سد سلیمان تنگه میریزد – سرشاخه ورگی نوا
- شاخه مرکزی – پرآب ترین سرشاخه تجن و از منابع آب حیاتی آن است و از فینیسک سمنان سرچشمه می گیرد و در نزدیکی بندبن به سمت شمال تغییر مسیر داده و به دریاچه سد سلیمان تنگه میریزد.
- سد سلیمان تنگه بر روی رود تجن
- شاخه شرقی – زارم رود – از کوه بقنه، کوه شادر، کوههای جنگلی دامغان ، منابع آبهای پشت تپه های مریخی (جبهه شمالی) کنار جاده دامغان گلوگاه از بالاترین نقطه (۲۴۴۰ متری) (کیلومتر ۶۶بزرگراه ۷۰ آسیا-جاده ۸۱) جاری شده به سمت غرب هم به محل تقاطع با دره جاجرم می ریزد – دره جاجرم – پشت تویه رودبار و جبهه شمالی آبشار پل دله شروع بستر آبریز یال با ارتفاع ۲۳۸۰ متری (۱٫۵ کیلومتری جنوب شرقی جاده) – ظاهرا شروع محور شرق به غرب زارم رود همینجا و در ارتفاع ۲۲۷۸ متری است.
- کنار جاده دامغان گلوگاه – تقاطع جاده فرعی دشت سیاه خانی – پابند دو راهی بز نسام (کیلومتر ۷۳.۶) – دره ملک – ارتفاعات سیاه خانی (۲۷۰۰ متر) شرق و کوه زرشکی غرب – دامنه شمالی بادله کوه (منطقه حفاظت شده اساس و روستای بندبن) و دامنه جنوبی کوههای پابند – کوه سورت – کوه کوا – کوه زنگت- جهت این رود در اغلب مسیر شرق به غرب است فقط در منطقه چناربن و بعد از تقاطع جاده برما به سمت شمال متمایل می شود و سپس در حوالی ولادیمه و چمازده به سمت غرب برگشته و با عبور از جنوب استخر پشت در جهت شمال غربی به سمت آریام و از آنجا در جهت جنوب غربی به سمت وارمی حرکت می کند و سپس بعد از عبور از جناسم کاملا به سمت غرب ادامه مسیر می دهد. و در نهایت بعد از عبور از آهو دشت در گرمرود به تجن می پیوندد. در مسیر رودهایی به زارم رود می پیوندند – رود فریمک از سمت شمال – رود چناران یا چناربن از جنوب – رود ارم از جنوب در مسیر آبشارهای گاوکشان چناربن زنگت سفلی قرار دارند.
- قرار است در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی ساری سد زارم رود بر روی این رودخانه ساخته شود. ظرفیت این سد ۹۶ میلیون متر مکعب است و از منابع آبی مهم استان و چهارمین سد بزرگ مازندران پس از سلیمان تنگه ۱۶۰ میلیون متر مکعب سد لفور (البرز) ۱۴۲ میلیون متر مکعب سد گلورد ۱۲۰ میلیون متر مکعب. محل در نظر گرفته شده برای این سد پس از روستای احمد آباد است. با این حساب احمد آباد، موسی کلا و بازیارخیل باید جابه جا شوند.
تلار
تلار از منابع آب مهم در شرق مازندران است.
- سرشاخه کسیلیان که از دودانگه (سنگده) سرچشمه میگیرد. در این منطقه مردم محلی آنرا هفت لول مینامند. عمده این قسمت از رود در جنگل زیبای راش جاری است و به نظر میرسد قله خرونرو (3620 متر) در تغذیه آن نقش اساسی دارد. چشمه تلار سربند نیز به این رود میریخت که در حال حاضر عمده آن برای تأمین آب شرب سنگده استفاده میشود. پس از گذشتن از روستای لولاک کسیلیان (منطقه حفاظت شده اساس-ارتفاعات شرقی شیرگاه) تا شیرگاه ادامه داشته و در نزدیکی شهرداری شیرگاه به تلار میپیوندد. آورد این رود در منطقه پیشنهادی برای سد کسیلیان (با مخزن 120 میلیون متر مکعب) 250 میلیون متر مکعب در سال است.
نکارود یا مهربان رود
منابع آب در شرق مازندران محدود هستند. نکا رود و رودهای منطقه هزار جریب بر خلاف سایر رودهای شمال کشور که از جنوب به شمال جریان دارند ، در بیشتر مسیر از شرق به سمت غرب جاری هستند. سرشاخه اصلی نکارود ، مهربان رود است.
مهربان رود از کوههای سمنان و گلستان سرچشمه می گیرد. شاید بتوان نقطه شروع سرچشمه اصلی آن را قله گاوکشان (3813 متر) در رشته کوه شاهکوه در مختصات 36 31 26N 54 27 22E ذکر کرد. این قله در جنوب روستای شاهکوه سفلی و در حدود 6 کیلومتری آن قرار دارد.
روستای دیگری که در این ناحیه قرار دارد روستای چهارباغ است. دره قلعه سر و گرم دره نیز در اطراف این قله قرار گرفته اند. خود قله در استان سمنان و روستای شاهکوه در استان گلستان واقع شده است.
از دره های متعدد سرشاخه ها جریان دارند و بسیاری از آنها در منطقه حفاظت شده جهان نما به هم پیوسته و مهربان رود را تشکیل می دهند.
از لحاظ موقعیت منطقه می توان گفت که روستای شاهکوه از شمال به کوه خوش دشتی، از غرب به کوه شیرکش، از جنوب به کنودره و رودخانه فصلی رودبار دله محدود میشود. کوه سیاهپوش و کوه ترکه چال از دیگر کوههای اطراف این روستا هستند. کوه گاوکشان در ۶ کیلومتری جنوب شرقی روستا و کوه سرلیسه در ۵ کیلومتری شمال روستا واقع شدهاند.
کوه نیمه جنگلی و بسیار زیبای سرلیسه در ۵ کیلومتری شمال غربی روستا، با ارتفاع ۲۹۱۰ متر یک مقصد طبیعت گردی است. این کوه نیز از منابع آبی است که این رود را تغذیه میکند.
طول رود حدود 160 کیلومتر است. سرچشمه شاخه اصلی مهربان رود از وسط چهارباغ و کمی جلوتر از شمال شاهکوه سفلی می گذرد و در این منطقه از انشعابات زیادی تغذیه می شود و به سمت غرب حرکت می کند تا به برج رادکان کردکوی می رسد. از این محدوده به بعد پوشش گیاهی کم کم متراکم می شود.
بعد از این وارد مازندران شده و شعبه دیگری از شمال به رود می پیوندد. سپس از نزدیکی روستاهای بارکالا و لت کومه ، کلکت گذر کرده و در دره آغاجاری انشعاب دیگری به آن می ریزد. بعد در نزدیکی سفیدچاه و قبرستان آن شعبه بزرگی باز هم از کوههای شمالی به رود اصلی می ریزد. رود از جنوب نیالا و رمدان وارد مزارع جنوبی روستای یخ کش می شود. کارخانه آب معدنی سن بی در کنار آبشاری به همین نام از آب رود تغذیه می کند. در ادامه پس از 6 کیلومتر از آبشار اسپه او عبور می کند. و بعد از 4 کیلومتر در جنوب بهشهر به دریاچه سد گلورد می ریزد.
قرار بوده از سد گلورد به عنوان یکی از منابع آب شرق مازندران بهره برداری شود اما به دلیل مشکلاتی که برای ارتباط روستاها ایجاد میکند هنوز کامل آبگیری نشده است.
بعد از سد و عبور از کنار روستاهای للرد و کنت و غار نرگسی و جنگل گرجی محله و رستمکلا وارد جنگلهای انبوه هیرکانی در منطقه نکا می شود و پس از عبور از نکا در دشت نکا گم می شود.
حوضه سپیدرود کد 13
رودخانه شاهرود یکی از دو سرشاخه اصلی سپیدرود است. شاهرود در واقع رود اصلی منطقه طالقان (استان البرز) و الموت (استان قزوین) است. این رودخانه در مسیر شرق به غرب جریان دارد و ابتدا به دریاچه سد طالقان و در نهایت به پشت دریاچه سد سپیدرود میریزد. به قسمت قبل از سد طالقان ، طالقان رود هم میگویند. طول رود ۱۷۵ کیلومتر است که از تودهکوه تخت سلیمان Takht-Soleyman Massif در رشته کوه البرز جنوبی، آغاز میشود.