کشت و صنعت روستایی Rural Agroindustry مفهومی نوین است. به این معنا که صنایع کوچک مدرن در روستایی وسیع و در دل مزارع و کنار قطعات زمین پراکنده هستند. روستاها امروزه به دو دلیل مهم ، مجتمع و کوچک هستند. اول اینکه امکانات زیرساختی (Infrastructure and Utilities) با هزینه کمتری در اختیار تمام روستاییان قرار میگیرد و دوم اینکه از قدیم مجتمع بودن احساس امنیت بیشتری در خود داشت ضمن اینکه هزینههای برقراری امنیت را بسیار کاهش میداد. امروزه به سبب برقراری امنیت در کشورها دیگر نیاز به گرد هم آمدن کمتر شده و از سوی دیگر مزارع و گلخانهها که طبیعتاً وسیعتر هستند نیاز به همه زیرساختهای یک منزل مسکونی و حتی بیشتر از آن را دارند. بنابراین میتوان انتظار داشت در آیندهای نزدیک منازل کشاورزان در گوشهای از اراضی آنها ساخته شود. در گذشته که امکانات زیرساختی مشترک در روستاها کمتر بود و جمعیت نیز اندک، این شیوه زندگی Farm-life هم مرسوم بود. در آمریکا نیز خانه-انبارها Barn-house به همین صورت در مزارع پراکنده بودند. امروزه طرحهایی خصوصاً در اروپا و آمریکا با هدف ترویج زندگی پایدار و کاهش نیاز به حمل و نقل و ایاب و ذهاب و در نتیجه کاهش مصرف سوختهای فسیلی مطرح شده است. یکی از این طرحها Farm-Life است که در کشورهای هلند و بلژیک در راستای قرارداد با آژانس اجرایی اقلیم ، زیرساخت و محیط زیست اتحادیه اروپا (CINEA) اجرا میشود. در این طرح کشاورز در کنار کشت و صنعت خود زندگی میکند و نیازی به استفاده از ماشین برای رفتن به محل کار خود ندارد.
این طرح از لحاظ مفهوم شباهت بسیاری به طرح باغ میوه خانواده دارد اما در اندازهای وسیعتر و در واقع در سطح تجاری است.
در طراحی خانههای روستایی ، معماری اقلیمی به دقت رعایت خواهد شد و صنایع کوچک پایدار در داخل مزرعه خود کشاورز قرار دارد.
نمونه طرح کشت و صنعت روستایی در کشور
نمونه این طرح در ایران ، روستای شن باد است که در استان خراسان رضوی نزدیک شهر جناران ساخته میشود. اولین روستای گسترده و پراکنده ایران خواهد بود و در طرح پیش بینی شده که خانههای روستا در زمینی به مساحت 3600 هکتار گسترده خواهند شدو بیش از 320 خانوار روستایی تحصیلکرده و متخصص کشاورزی در این روستا ساکن میشوند و در همان مزرعه شاغل خواهند بود.
در این روستا مرکز ترویج ، مرکز تحقیقات کشاورزی و هنرستان و در آیندهای نزدیک دانشگاه بینالمللی نیز دایر خواهد شد.
بر اساس بررسیهای اولیه انجام شده، مزارع هر کدام 10 هکتار وسعت دارند و یک باغ میوه خانواده به مساحت حدود 1000 متر در هر زمین قرار دارد. در این باغ میوه یک گلخانه کوچک ، کارگاه کوچک خانگی، سردخانهای اختصاصی کوچک برای مصارف سال خانواده دیده شده است.
در بخش تجاری و در مزرعه 10 هکتاری ، گلخانهای به وسعت حدود یک هکتار و باغی چند محصولی به وسعت 2 هکتار و مزرعهای چند محصولی به وسعت حدود 7 هکتار دیده شده است. بخشی از این مزرعه می تواند به کشت صیفی و سبزی اختصاص یابد. کارگاهی متوسط با کلیه امکانات مدرن و سردخانهای مدرن و چند مداره برای ذخیره سازی محصولات باغها و مزارع برای طول سال و عرضه تدریجی محصولات به بازار پیشبینی شده است. برای تأمین گرمایش و سرمایش لازم برای گلخانه و سردخانه در همین محوطه ، 10 دستگاه میکروتوربین و یک دستگاه چیلر جذبی تغذیه با حرارت اگزوز ، طراحی شده است. تمام هوای تازه گلخانه و خانهها و سایر ساختمانهای اداری روستا از طریق سیستم طبیعی تیوب هوایی که در عمق 3 تا 4 متری زیرزمین مزرعه اجرا میشود تغذیه میشود. این روستا با این امکانات حدود 300 مگاوات برق به شبکه تحویل خواهد داد. تعدادی از میکروتوربینهای این روستا مجهز به زباله سوز خواهند بود و لذا روستا کلیه زبالههای تولیدی را به انرژی تبدیل میکند. تمام کشاورزان این روستا از امکانات دیجیتال و الکترونیک سرباغ برای فروش محصولات مزرعه خود و فرآوردههای کارگاههای خود در دپارتمانهای مختلف فروشگاه سرباغ و منطبق با سیستم تأمین غذایی طبیعی بهره میگیرند.
کلیه خانههای روستا نیز ، برق ، آب گرم و آب سرد لازم برای سیستم سرمایش خود را از همین تأسیسات انرژی اختصاصی – که در هر مزرعه 10 هکتاری نصب میشود – دریافت خواهند کرد.
تحلیل تولید و ارزش اقتصادی روستا
تولیدات این روستا بر اساس طرح مفهومی شامل اقلام زیر است:
- انواع میوه فصل – حدود 20،000 تن – به ارزش حدود 400 میلیارد تومان
- محصولات زراعی حدود 10،000 تن به ارزش تقریبی 100 میلیارد تومان
- انواع سبزی و صیفیجات حدود 10،000 تن به ارزش تقریبی 100 میلیارد تومان
- انواع میوه خارج فصل گلخانهای حدود 10،000 تن به ارزش تقریبی 1200 میلیارد تومان
- برق حرارتی مازاد جهت تزریق به شبکه – 300MW انرژی 2.5 میلیون مگاوات ساعت در سال به ارزش 1440 میلیارد تومان
- ظرفیت تولید برق خورشیدی (سقف گلخانه) 144MW و انرژی 200 هزار مگاوات ساعت به ارزش 240 میلیارد تومان
تنها مصرف این روستا گاز طبیعی و آبی است که از زمین استحصال میشود.
گاز مصرفی این مجموعه کشت و صنعت، کمتر از 800 میلیارد متر مکعب در سال است. که به یک ایستگاه 100 هزار متر مکعب در ساعت نیاز دارد. در صورتی که برق خورشیدی برای تولید هیدروژن استفاده شود و مجدداً آب در سیکل بسته از اگزوز میکروتوربین ها به استخر کنار هر مزرعه منتقل شود 10 درصد در مصرف گاز نیز صرفه جویی میشود.
آب مصرفی مزارع ، باغات و گلخانه حدود 12 میلیون متر مکعب در سال است.
منابع: