ایران در تولید زرشک رتبه اول، در تولید پسته پس از آمریکا و ترکیه رتبه سوم، در تولید سیب، گردو، گیلاس، کشمش، زردآلو، هلو و شلیل رتبه سوم، در تولید به، بادام، آلو و گوجه سبز رتبه پنجم، در تولید آلبالو و انگور رتبه هفتم و در تولید مرکبات و فندق رتبه هشتم دنیا را دارد.
بخش باغبانی چند زیربخش که با عنوان حوزه شناخته میشود دارد. حوزه میوه‌های سردسیری و خشک در حدود ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار سطح در اختیار دارد و این حوزه حدود ۱۱ میلیون تن انواع میوه‌های معتدله، سردسیری و خشکبار ، وارد بازار می‌کند.
جغرافیای انگور
انگور در گروه میوه‌های سردسیری و خشک دسته بندی شده‌است.
ایران با تولید 3 میلیون و 400 هزار تن انگور در رتبه هفتم دنیا و در تولید کشمش در رتبه سوم دنیا قرار دارد. این میزان محصول از 230 هزار هکتار مزارع آبی و 70 هزار هکتار مزارع دیم برداشت میشود.
منابع:
جغرافیای مرکبات ایران
بر اساس گزارش فائو که در جدول زیر نمایش داده شده است ، ایران در تولید بیش از 60 محصول کشاورزی، رتبه‌های اول تا پانزدهم دنیا و در تولید مرکبات رتبه هشتم را به خود اختصاص داده است.
|
جدول جایگاه ایران از نظر فائو در تولید محصولات مختلف |
به طور کلی مناطق نیمه گرمسیر و برخی از مناطق گرمسیر می‌توانند مناطق بسیار مناسبی برای تولید طیف وسیعی از مرکبات اعم از انواع پرتقال، نارنگی، لیموترش، لیمو شیرین، نارنج و سایر مرکبات باشند
در ایران مناطق مناسب برای ایجاد باغ مرکبات و فعالیت باغداری را در سه ناحیه بزرگ ناحیه شمالی، مرکزی وجنوبی می‌توان دسته بندی نمود.
نواحی شمالی( سواحل دریای خزر(کاسپین))، مازندران و بخشهایی ازاستان‌های گلستان، گیلان به علت نزدیکی به دریا و متاثر شدن آب و هوای آن از دریا و در نتیجه دارا بودن آب و هوای خاص،شرایط مساعدی برای تولید مرکبات فراهم کرده است.
شهرهای مهم
مازندران:تنکابن، رامسر، چالوس، نوشهر، ساری، قائمشهر، بابل، آمل، نور
گیلان: رودسر، لنگرود، طالش
گلستان: آزادشهر، مینودشت، رامیان، کردکوی، بنرگز
مناطق مرکزی: شامل بخشهایی از استانهای فارس، کرمان، خوزستان، کهگیلویه و بویر احمد، کرمانشاه، خراسان جنوبی و ایلام ، اگرچه از میزان بارندگی و رطوبت نسبی بالایی برخوردار نیست اما وجود رطوبت نسبی 50% و بارندگی تا 300 میلی متردر برخی از نقاط این مناطق همچنان آب و هوای مساعد را برای مرکبات فراهم می‌نماید. در این مناطق بر خلاف مناطق شمالی که سرمای شدید یکی از عوامل محدود کننده رشد و باردهی مرکبات است گرمای شدید و بادهای گرم و گرد و خاک مانع تداوم فعالیت باغداری مرکبات است.
شهرهای مهم
فارس: ممسنی، مرودشت
کهگیلویه و بویر احمد: چرام
کرمانشاه: قصر شیرین
نواحی جنوبی: شامل هرمزگان و بخشهایی از استانهای کرمان، فارس و خوزستان بدلیل نزدیکی به دریای خلیج فارس از رطوبت نسبی بالایی برخوردار بوده و دارای آب و هوای گرم هستند که شرایط مساعدی برای تولید مرکبات فراهم می‌آورند. جنس خاک این نواحی برای تولید لیمو عمانی و لیمو ترش نسبت به پرتقال و نارنگی مناسب تر هستند.
شهرهای مهم
فارس: جهرم، قیر و کارزین، فیروزآباد، لارستان، داراب
هرمزگان: بندر عباس، میناب، رودان
جنوب کرمان: جیرفت، کهنوج، بم و شهداد
خوزستان: دزفول
سیستان و بلوچستان: ایرانشهر، چاه‌بهار، سراوان
در انتها برای اطلاع کامل از میزان تولید مرکبات در نواحی مختلف کشور، جدول زیر که خلاصه‌ای از جداول مختلف مرکز اطلاعات و آمار جهاد کشاورزی است اضافه شده است.
جغرافیای کیوی
کیوی میوه‌ای است که خاستگاهش کشور چین است و در ایران نیز یک محصول جوان محسوب می شود چرا که کمتر از ۳۰ سال است که در ایران کاشته شده‌است. در واقع نهال کیوی برای اولین بار در ایران در منطقه خشکداران شهر نشتارود به ثمر نشست و به این ترتیب نشتارود بعنوان پایتخت کیوی ایران نام گرفته است. اولین بار آقای دکتر محمد امین البرزی صد نهال کیوی را در سال 1347 از فرانسه وارد ایران کرد و در فقیه‌آباد نشتارود کاشت ولی در دهه 60 با همت آقای محمدعبدالله محسنی کاشت کیوی در سراسر مازندران فراگیر شد.
سالانه بیش از چهار میلیون تن کیوی در جهان تولید میشود و چین با تولید سالانه بالغ بر دو میلیون تن، بزرگ ترین تولیدکننده این محصول به‌شمار می‌رود.
ایتالیا و نیوزلند دومین و سومین تولیدکننده بزرگ کیوی جهان هستند و کشور ایران نیز جایگاه چهارم را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان فائو در سال ۲۰۱۹ ایران ۳۴۴ هزار و ۱۸۹ تن کیوی تولید کرده است. تنکابن و نشتارود نزدیک یک سوم کیوی کشور را تولید می کنند.
مازندران با 220 هزار تن تولید اول و گیلان با 190 هزار تن تولید دوم و گلستان رتبه سوم را در اختیار دارند.
در گیلان چوبر را قطب کیوی گیلان می‌دانند. چوبر یا چوبار شهری از شرق چسبیده به دریای خزر و از غرب به کوه‌های استان آذربایجان شرقی و تالشان، شهری از توابع شهرستان تالش در استان گیلان ایران است. این شهر در سال ۱۳۸۴ خورشیدی از ادغام پنج روستا تشکیل شد.
آب و هوای چوبر مرطوب و اکثراً بارانی است لذا کشاورزی مخصوصاً کاشت برنج و کیوی موجب رونق این شهر شده‌است. بزرگترین صادرات کیوی و میوه و سبزیجات در شمال غرب ایران از چوبر انجام میشود.
منابع:
جغرافیای سیب
بهترین سیب ایران در ارومیه ، میانه ، سمیرم و دماوند تولید می شود.
سیب بهاره کهنز نیز از معروفترین سیبهای گلاب کشور است
اخیرا سیب تو سرخ مجن شاهرود هم جایگاه خوبی در بازار سیب لوکس و پرطرفدار پیدا کرده است
جغرافیای به و گلابی
به’ میوه ای زرد رنگ ، خوشبو ، گرد و یا به شکل گلابی است که سطح آن پوشیده از کرک بوده و دارای طعمی مطبوع ، شیرین و یا کمی ترش و تقریبا گس با گوشت خشک و کرکی است ، پخته شده میوه به دارای بو و طعمی خوش بوده و مربای به نیز خوشمزه و پرطرفدار است.
به و گلابی نطنز و اصفهان بسیار معروف است و عطر و بوی بسیار دلنشینی دارد.
گیوی ، مرکز شهرستان کوثر را شهر هیوا می نامند ، میوه ‘به’ را در زبان آذری هیوا می‌گویند.
نوعی گلابی که بسیار شبیه به است به نام گلابی هیوا در کشور شناخته می شود.
شهرستان کوثر با مرکزیت شهر گیوی یکی از مراکز مهم تولید “به و گلابی” در کشور است.
شهر گیوی در ۸۵ کیلومتری جنوب اردبیل و ۳۰ کیلومتری شمال غربی خلخال قرار دارد.
حاجی آقاکیشی ، ملسی ، آجی شیرین و ترش انواع به‌های گیوی است که در این میان حاجی آقاکیشی رقم خاص شهر گیوی است که آبدار ، ترد و خوشمزه بوده و از نظر انبارداری نیز رقم آجی شیرین و برای تهیه مربا نیز رقم به ترش استفاده میشود.
شهر گیوی در کنار رودخانه کیوی چای یکی از شاخه ای رودخانه قزل‌اوزن قرار دارد و به همین دلیل اطراف شهر و رودخانه را باغ‌های میوه به ویژه به در برگرفته است.
جغرافیای برنج
مناطقی از ایران که قابلیت کشت برنج دارند به ترتیب میزان تولید، در ادامه آمده است.
مازندران:
تقریبا در تمام مازندران اعم از روستاها، صحراها، کوهپایه‌ها و حتی در اطراف شهرها قابلیت کشت انواع برنج وجود دارد اما در برخی از نقاط، برنج – بویژه برنج طارم با کیفیت تری بدست می‌آید – که اسامی تعدادی از مناطق معروف تر در زیر آمده است
- فریدون کنار
- دابودشت
- لاریم
- رودآب کوهستان بهشهر
- روستاهاییکه در مسیر رودخانه تجن ساری قرار دارند
- روستاهائیکه در مسیر رودخانه هراز آمل قرار دارند
گیلان:
همانند مازندران، تقریبا در تمام گیلان اعم از روستاها، صحراها، کوهپایه‌ها و حتی در اطراف شهرها قابلیت کشت انواع برنج وجود دارد اما در برخی از نقاط، محصول با کیفیت تری بدست می‌آید که اسامی تعدادی از مناطق معروف‌تر متعاقباً آمده است
- لنگرود
- آستانه اشرفیه
- لاهیجان
- رودسر
گلستان:
اگر چه مثل مازندران و گیلان همه مناطق آن قابلیت کشت برنج را ندارد اما در خیلی از مناطق آن و بویژه در سالهای اخیر شرایط کشت برنج فراهم تر شده است که مناطق معروف‌تر آن به شرح زیر است
- آزادشهر
- مینودشت
- رامیان
- گرگان
بیش از ۷۰درصد برنج کشور در سه استان فوق‌الذکر تولید میشود. از آنجا که میزان تولید برنج سه استان خیلی، بیشتر از نیاز خانوارهای آنها می‌باشد بنابراین در حجم زیاد وارد بازار میشود.
بسیاری از استانهای غیر شمالی نیز به کشت برنج اشتغال دارند اما حجم تولید آنها بسیار پایین و در بسیاری از موارد نیاز استان مربوطه را هم برآورده نمی سازند به همین دلیل کمتر وارد بازار شده و در نتیجه کمتر شناخته شده هستند.
سایر استانها
- اصفهان: عمده برنج این استان که در برخی از مناطق آن کشت میشود ،برنج لنجان می‌باشد. چمپای لنجان و گرده هم محصول اصفهان است.
- خوزستان: برنج شاخص این استان، برنجی است با نام عنبر بو که شاید نسبت به بقیه برنجهای استانهای غیر شمالی معروف تر باشد. عنبر نجفی خوزستان و شمیم هم در خوزستان کشت میشود.
- فارس: برنجهایی که در این استان رایج است عبارتند از چمپا ، کامفیروز ، چمپای قصر دشتی ، کادوس ، رحمت آبادی (کربالی) و کت سیاه ممسنی.
- گهگیلویه و بویر احمد: این استان دارای برنج چمپا است.
- چهارمحال و بختیاری: با وجود منطقه کوهرنگ در این استان، شالیکاران این استان هم عمدتاً به کشت برنج کوهرنگ و چمپا اشتغال دارند.
- ایلام: برنج رایج در این استان، گرده(برنج گرد) و شمشیری می‌باشد.
- قزوین: شالیکاران منطقه الموت و رجائی شهر به کشت برنج هاشمی و علی‌کاظمی علاقه‌مند هستند.
- لرستان: برنج هاشمی مورد استقبال کشاورزان آنجاست
- زنجان: اگر چه مبدا کشت برنج طارم، منطقه طارم در این استان بوده است اما در حال حاضر اقبال شالیکاران این استان به برنج هاشمی و علی‌کاظمی در بخشی از شهر زنجان، طارم و ماه‌نشان بالاتر است.
- سیستان و بلوچستان: در مناطقی از این استان مثل نیک‌شهر و سرباز برنجهای پر محصول کشت میشود.
- کردستان: برنجهای گرده و شمشیری اقبال بالاتری دارد.
- اردبیل: برنج صدری از برنجهای باکیفیت گیلان و نیز برنج علی کاظمی مورد استقبال شالیکاران در این استان است
- آذربایجان شرقی: همانند اردبیل دارای برنج صدری و علی‌کاظمی است که عمدتاً در میانه کشت میشود.
- خراسان شمالی: کشت برنج در این استان بیشتر در بجنورد و بر برنج پر محصول متمرکز است در ضمن برنج محلی کلاتی هم برنج معروف این منطقه است
مناطقی (غیر شمال کشور) که برنج در آنجا کشت میشود عبارتند از:
- کامفیروز (قصرالدشت) فارس ، جلگه مرودشت ، دشت رامجرد فارس ، دشت کربال ، خرامه و زرقان ، فیروزآباد فارس ، فراشبند و قیروکارزین (عنبربو) و ممسنی فارس
- خوزستان
- لنجان اصفهان
- کلات و درگز خراسان
- میانه ، خداآفرین ، هوراند و کلیبر آذربایجان شرقی
- ویسیان و دورود لرستان
جدول اقتباس شده از مرکز تحقیقات برنج کشور در ادامه می‌آید
قسمت اول مربوط به قبل از موسسه تحقیقات برنج کشور
در ادمه ارقامی از برنج که بعد از ایجاد موسسه تحقیقات برنج به ثبت رسیده اند مطابق جدول مرکز آورده میشود
منابع:
جفرافیای سیب زمینی
سیب زمینی در بسیاری از نقاط کشور کشت میشود. اما سیب زمینی اردبیل ، دماوند و همدان بسیار معروف‌تر از باقی نقاط کشور است. می‌گویند بهترین سیب زمینی در اردبیل به عمل می‌آید و بیشتر آن به روسیه و جمهوری آذربایجان صادر میشود و فقط سیب زمینی‌های درشت آن عمدتاً توسط کارخانه چی‌توز برای تولید چیپس خریداری میشود.
سیب زمینی مغز زرد دماوند هم از کیفیت بالایی برخوردار است و سیب زمینی همدان (خصوصاً شهر بهار) در رده بعدی است. مزارع همدان عملکرد چشمگیری دارند و گاه تولید آن به 500 تن در هکتار بالغ میشود.
سیب زمینی مجن شاهرود سمنان هم کیفیتی ممتاز دارد.
جغرافیای توت فرنگی
سالانه 120 هزار تن توت فرنگی در کشور تولید میشود که حدود 20 هزار تن آن از گلخانه‌ها برداشت میشود. قطب تولید توت فرنگی در کشور کردستان است. پس از کردستان ، مازندران و سپس استان گلستان رتبه‌های دوم و سوم را در کشور دارند.
توت فرنگی جیرفت هم از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است و البته زودتر از سایر استانها به بازار می‌آید. توت فرنگی جیرفت از هفته آخر اسفند یعنی یک ماه زودتر از گلستان وارد بازار میشود و بر سفره عید می‌نشیند.
کردستان به تنهایی 62.5 درصد از توت فرنگی کشور (بیش از 65 هزار تن) را تولید می‌کند. سنندج ، کامیاران ، مریوان و سروآباد بیشترین تولید توت فرنگی را دارند. روستای توریور در منطقه ژاوه رود ، قطب توت فرنگی کردستان است. می‌گویند در سال ۱۳۴۵ شیخ محمدعثمان سراج‌الدین نقشبندی، مرشد طریقت نقشبندی از سلسله اهل تصوف در کردستان به دلیل محبوبیت زیادی که در میان مسلمانان ترکیه داشت با آن کشور در ارتباط بود و علاقه مندی شیخ به مسائل باغی و گیاهان موجب شد در یک سفر تعدادی بوته توت فرنگی از ترکیه وارد کشور کرده و در باغ چهل هکتاری خود در روستای دورود (از توابع شهرستان سروآباد) بکارد. کشت توت فرنگی در ۱۲۵ روستای کردستان انجام می گیرد. امروزه ارقام پاروس، رقم کردستان، کوین ، الیزا و وینتانا جای ارقام بومی را که خوش‌طعم‌تر و شیرین‌تر بوده‌اند را گرفته‌اند.
مازندران با 17000 تن ، جایگاه دوم را در تولید توت فرنگی دارد. بابلسر و بهنمیر قطب تولید توت فرنگی در مازندران هستند. در مازندران 4000 بهره بردار ، توت فرنگی می‌کارند. در مازندران ارقام پرمحصول سلوا و کاماروسو ترویج شده‌اند. در این استان بطور متوسط از هر هکتار 10 تن محصول برداشت میشود.
در گلستان روستای شفیع آباد فندرسک رامیان بیشترین تولید توت فرنگی را در استان داراست. این روستا که گردشگران ، آن را با آب‌بندان زیبا و دیدنی‌اش می‌شناسند از 50 سال پیش – که ابراهیم علیمردانی بذر توت‌فرنگی را به شفیع آباد آورد – در تولید توت‌فرنگی مرغوب در کشور هر روز نام‌آورتر شده است. استان گلستان با محوریت شهرستان رامیان حدود 9 هزار تن توت فرنگی در سال تولید می‌کند. برداشت توت فرنگی در استان گلستان از اواخر فروردبن شروع شده و در خرداد ماه پایان می‌یابد. و همیشه در اردیبهشت جشنواره توت فرنگی در شفیع آباد برگزار میشود.
منابع: