اقتصاد برنج – تحلیل هزینه فایده کشت برنج
زمین مورد نظر برای تحلیل اقتصاد برنج ، یک زمین پنج هکتاری در گرجی محله بهشهر است و گزارش به شکل توصیفی ارائه میشود. بهترین پیشنهاد این است که با تعریف و اصلاح سناریوهای هزینه و درآمد با کاهش هزینه و افزایش درآمد بهرهوری اقتصادی زمین را بالا برد. سرباغ در این بررسی سرانگشتی اقتصاد برنج را برای کشاورزان زحمت کش تحلیل نموده است. در جریان این تحلیل تقریب های مکرر استفاده شده که دقت را کم ، اما درک موضوع را سادهتر میکند.
اقتصاد جهانی برنج
World Rice Economy
- Global Production: ~520M tons (milled basis)
- Cultivated Area: ~165M hectares
- Average Yield: ~4.7 t/ha
- Global Price: ~500 €/t
- Global Export Value: ~28B USD
- Top Producers: China, India, Bangladesh, Indonesia, Vietnam
- Top Exporters: India, Thailand, Vietnam, Pakistan, USA
سناریوی کاشت، داشت و برداشت – هزینه
برای تحلیل اقتصاد برنج سال منتخب 1404 است و زمین منتخب زمینی پنج هکتاری در شرق مازندران است. در اسفند ماه تا اواسط فروردین خزانه ایجاد می شود. 10 روز برای ایجاد خزانه توسط یک نفر (خود میراب) و یک دستیار با استفاده از یکدستگاه تیلر یا تراکتور باغی، کار انجام می شود. بذر و کود و پوشش پلاستیکی استفاده می شود. توجه شود که آب سرد چاه در این زمان عامل منفی است.
در بررسی اقتصاد برنج سناریوی واقعی یک زمین 5 هکتاری در نظر گرفته میشود. آماده سازی زمین ، کرت بندی و تسطیح با تراکتور بزرگ و 2 نفر ماهر در مدت 7 روز انجام می شود. کود پاشی توسط 2 نفر در دو روز انجام میشود. از تراکتور کودپاش نیز میشود استفاده کرد. نشا در 4 هکتار زمین توسط دستگاه نشاگر در 4 روز انجام میشود.
2 روز برای اصلاح نشا صرف میشود. پایان اردیبهشت تا اواسط خرداد نشا تمام میشود. یک ماه بعد یعنی در اواسط تیر اولین وجین توسط 5 نفر برای مدت 10 روز و یک ماه بعد آن ، دومین وجین با همین نفرات در همان مدت 10 روز انجام میشود. کود هم در مدت 5 روز توسط 2 نفر به زمین داده میشود. اواسط شهریور محصول برای برداشت آماده میشود و کمباین در مدت کمتر از یک روز برداشت میکند و لازم است یک نفر نظارت کند. 12 تا 15 تن بار باید به انبار حمل شود. معادل 200 تا 300 کیسه.
در تمام این مدت 180 روز (شش ماه) میراب باید حضور داشته باشد تا آب با مشکل مواجه نشود. برای اینکه میراب بیکار نباشد میتواند در زمین 6000 متری کشت صیفی جات داشته باشد.
برای پنج هکتار 240 کیلو بذر لازم است که هزینه ای معادل 26 میلیون تومان میشود.
هزینه تراکتور و ماشین آلات حدود 20 میلیون تومان برای پنج هکتار.
در سال 1404 در مجموع 150 تا 200 نفر روز کارگر ماهر با دستمزد 600 تا 800 هزار تومان در روز. در این مدت 60 روز کار برنامه ریزی می شود که با احتساب 10 روز سر زدن به زمین حدود 70 روز بهرهبردار یا نماینده او در محل حضور خواهند داشت. حد بالای هزینه برای این زمین 206 میلیون میشود. یعنی هر هکتار 40 میلیون تومان هزینه. این بخش هزینه اقتصاد برنج را مشخص میکند.
از سوی دیگر تجربه نشان میدهد یک هکتار زمین برای برداشت 3.5 تن شالی طارم هاشمی ، حدود 30 تا 35 میلیون تومان هزینه دارد. بنابراین با این شیوه محاسبه نیز به عددی حدود 175 میلیون تومان برای پنج هکتار میرسیم.
سناریوی بهینه نگهداری و فروش – درآمد
سازماندهی نگهداری و فروش
امروزه با توجه به نوسانات شدید بازار درآمد نقش اساسی تری در تحلیل اقتصاد برنج دارد. در حال حاضر شالی در سر زمین و فوری بعد برداشت فروخته میشود. به سه دلیل عمده این کار صورت می گیرد. نبود انبار مناسب و احتمال سرقت و سازماندهی نشدن ارتباطات فروش.
ممکن است برای فروش محصول به بازار بتوان تا عید یا بعد آن محصول را نگهداشت و کم کم به بازار تزریق کرد یعنی تقریباً ماهی 2 تا 3 تن که هم مسئولیت اجتماعی را به جا آورد و هم با قیمت مناسب فروخت. با نگهداری شالی محصول بهتر و با کیفیت تری تحویل مشتری میشود و شاید بهتر باشد دو یا سه تن شالی را ماهانه تبدیل به برنج کرد و با قیمت پایین تر از بازار ، وارد بازار نمود.
شالی در مردادماه در منطقه حدود کیلویی 80 هزار تومان و برنج حدود 180 هزار تومان از کشاورز خریداری میشود. هر هکتار حدوداً 3500 کیلو شالی و یا 1500 کیلو برنج خواهد داد.
درآمد هر هکتار 280 میلیون تومان برآورد میشود که حدود 130 میلیون تومان آن حاصل حباب موجود در بازار است. و در نتیجه 1.4 میلیارد تومان برای 5 هکتار خواهد بود. البته توجه شود که برنج هنوز حباب دارد و علیرغم اینکه در سوپر مارکتها هنوز برنج حدود 300 هزار تومان قیمت دارد ولی پیش بینی میشود با حذف حباب قیمت برنج می تواند تا کیلویی 100 هزار تومان هم پایین بیاید (معمولاً برنج ایرانی در دنیا در بازار خرده فروشی حدود 1 تا 1/5 دلار قیمت دارد و در بازار عمده با مقایسه با جاسمین هند نمی تواند بیش از 0.55 دلار ارزشگذاری شود و بیش از این رقم حباب شناسایی میشود).
پس می توان با کمی خوشبینی روی درآمد 150 میلیون تومان در هکتار در سال ، حساب کرد.
مقایسه اقتصاد برنج در ایران و تایلند
در بررسی اقتصاد برنج در سطح بینالمللی ، تایلند دومین صادرکننده برنج در جهان است (پس از هند) گرچه بزرگترین تولید کننده برنج در جهان چین است. در این اینفوگراف قیمت جهانی برنج ایرانی 500 دلار بر تن یا نیم دلار به ازای هر کیلو است و مقایسه آن با بازار نشان می دهد قیمت برنج عمده در بازار داخلی 5 برابر قیمت جهانی برنج ایرانی است.
اینفوگراف ایران نشان می دهد که واردات برنج ایران 1.8 تا 2 میلیارد دلار است. البته ایران سالانه 4.5 میلیون دلار برنج هم صادر می کند که بسیار ناچیز است. ایران در جایگاه تولید کننده با حدود 2.5 میلیون تن در سال در ردیف 20 تا 22 تولیدکنندگان جهانی برنج قرار دارد که حدود 60 تا 70 درصد مصرف داخلی را تأمین میکند. و واردات 1.5 تا 2 میلیون تن در سال نیاز است.
تحلیل حباب قیمت برنج در ایران
با اطلاعات بالا به نظر میرسد این حباب مشکل جدی در اقتصاد برنج کشور ایجاد کرده ، هزینهها را بالا برده و هر آن ممکن است حباب بترکد و کشاورزان دچار ضرر هنگفت شوند. در هر صورت میدانیم که 4 تا 6 برابر قیمت واقعی برنج حباب داریم. قیمت منطقی و قابل رقابت با بازار جهان برای برنج آروماتیک ایرانی (طارم و صدری) 40 تا 50 هزار تومان هست و مابقی حباب کشنده ای است که میتواند مانند سالهای قبل کشاورزان را با بحران اقتصادی مواجه کند و صنعت برنج را نیز با خود متلاشی کند.
خلاصه اجرایی و جمع بندی تحلیل اقتصاد برنج
در سیستم نصفه کاری که در بهشهر مرسوم است آب و زمین و بذر توسط مالک تأمین میشود و باقی هزینهها توسط زارع. محصول هم در نهایت نصف میشود.
بر اساس مقاله اقتصاد برنج و در تحلیل هزینه فایده بدون حباب هر هکتار زمین برای زارع 35 میلیون تومان هزینه دارد (5 میلیون هزینه بذر کم میشود). و برای او 75 میلیون تومان درآمد خواهد داشت. یعنی همچنان سود خوبی عاید زارع و مالک زمین (بدون در نظر گرفتن ارزش زمین) میشود. البته اخیرا سهم آب را هم جدا می کنند که درآمد زارع و مالک بدون آب (با آب مشارکتی) هر کدام 50 میلیون تومان میشود. با هزینه 35 میلیون تومان برای زارع و فروش 50 میلیون تومانی 40 تا 50 درصد سود دارد. که البته زارع باید دپوی خوبی از ماشین آلات داشته باشد تا با اطمینان بیشتری بتوان روی این تحلیل حساب کرد.
در تحلیل صحیح اقتصادی برنج باید پارامتر نکته قابل توجه این است که یک زمین آبی در مازندران هکتاری 10 میلیارد تومان قیمت دارد. مالک حداکثر میتواند 75 میلیون تومان از این زمین درآمد داشته باشد. با تحلیل اقتصاد برنج به نظر میرسد سرمایه گذاری سودآوری نباشد و لذا میبینیم زمین خواران با پر کردن زمینها با نخاله آن را غیر قابل کشت میکنند و ابتدا برای احداث گلخانه و بعد با تغییر کاربری برای ساخت و ساز آماده میکنند. این کار ضربه بزرگی به اقتصاد برنج است.
منابع:
- کتاب برنج در اقتصاد چالش برانگیز جهانی غذا
- کتاب بازار برنج
- حباب در بازار برنج – سایت طلا
- صفحه محصولات – برنج
