food security and insecurity
امنیت غذایی:
امنیت غذایی برای جامعه(کشور) به معنای دسترسی همه افراد جامعه به غذای کافی و ایمن برای یک زندگی فعال و سالم است.
ایمنی غذایی به معنی حفظ ارزش غذایی موجود در آن و فقدان هر گونه آلودگی میکروبی، انگلی یا شیمیایی در غذا می‌باشد
امنیت غذایی حداقل شامل موارد زیر است:
- موجود بودن غذا
- در دسترس بودن غذا
- پایداری در دریافت غذا یا
- توانایی تضمین شده برای به دست آوردن غذاهای قابل قبول از راه های قابل قبول اجتماعی (بدون توسل به مواد غذایی اضطراری، دزدی، یا سایر استراتژی های مقابله ای).
برای حفظ امنیت غذایی خانواده، درآمد خانواده، معیاری افزون بر معیارهای قبلی خواهد بود و البته ذائقه، دانش تغذیه‌ای و تخصیص بودجه و تعیین و ترکیب سبد غذایی و نیز روش طبخ و مصرف دارای اهمیت ویژه ای هستند
ناامنی غذایی:
ناامنی غذایی، در دسترس بودن محدود یا نامشخص غذاهای سالم و کافی از نظر تغذیه یا توانایی محدود یا نامطمئن برای به دست آوردن غذاهای قابل قبول به روش های قابل قبول اجتماعی است.
سنجش امنیت و ناامنی غذایی:
وضعیت امنیت غذایی هر خانوار در جایی در امتداد یک زنجیره است که از امنیت غذایی بالا تا امنیت غذایی بسیار پایین گسترش می یابد. این زنجیره به چهار محدوده تقسیم می شود که به شرح زیر مشخص می شود:
- امنیت غذایی بالا– خانوارها هیچ مشکل یا اضطرابی در مورد دسترسی مداوم به غذای کافی نداشتند.
- امنیت غذایی حاشیه‌ای : خانوارها در مواقعی با مشکل یا اضطراب در مورد دسترسی به غذای کافی مواجه بودند، اما کیفیت، تنوع و کمیت غذای دریافتی آن‌ها به طور قابل‌توجهی کاهش نمی‌یابد.
- امنیت غذایی پایین – خانوارها کیفیت، تنوع و مطلوبیت رژیم غذایی خود را کاهش دادند، اما مقدار غذای مصرفی و الگوهای غذایی عادی به طور قابل توجهی مختل نشد.
- امنیت غذایی بسیار پایین — در مواقعی در طول سال، الگوهای غذایی یک یا چند نفر از اعضای خانواده مختل شده و مصرف غذا کاهش یابد، زیرا خانواده پول و سایر منابع برای غذا نداشته باشد.
برای تحقق امنیت غذایی، هر چهار اصل باید به طور همزمان برآورده شوند.
1- فراهم بودن (Availability): به معنای وجود فیزیکی غذا در جامعه است. در سطح ملی، فراهم بودن غذا ترکیبی از تولید مواد غذایی در داخل کشور، واردات و صادرات مواد غذایی و کمک‌های غذایی است. در سطح خانوار، غذا می‌تواند به‌وسیله خود خانواده تولید شود یا از بازارهای محلی خریداری شود. فراهم بودن غذا ارتباط نزدیکی با اثربخشی تولید غذا دارد. زمانی که منابع لازم برای تولید غذا (مانند آب، زمین، و…) کافی نباشد، فراهم بودن غذا تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
2- دسترسی (Access): عرضه کافی غذا در سطح ملی یا بین‌المللی به خودی خود امنیت غذایی را تضمین نمی‌کند. دسترسی به غذا زمانی تضمین می‌شود که همه خانوارها منابع کافی برای به دست آوردن مواد غذایی با کمیت، کیفیت، و تنوع کافی در اختیار داشته باشند.
این امر عمدتا به میزان منابع خانوار و قیمت‌ها بستگی دارد. علاوه بر این، دسترسی به غذا به عوامل فیزیکی، اجتماعی، و سیاستی متعددی نیز وابسته است. عواملی مانند قیمت‌گذاری، نزدیکی خانواده به تولیدکنندگان و زیرساخت‌ها همگی بر دسترسی به غذا تاثیر می‌گذارند. تغییرات شدید در چنین متغیرهایی می‌تواند تولید غذا را به‌طور جدی مختل کند و دسترسی خانوارهای آسیب‌پذیر به غذا را تهدید کند. به عنوان مثال، کشورهای در حال توسعه ممکن است بیشتر تحت تأثیر خشکسالی‌های شدید یا سیل قرار گیرند؛ زیرا حجم برداشت محصولات کشاورزی کاهش یافته و قیمت مواد غذایی برای آن‌ها افزایش می‌یابد.
3- استفاده (Utilization): با فرض اینکه غذای مغذی فراهم و در دسترس است، خانواده باید بداند که چه غذایی بخرد، چگونه آن را تهیه کند و به چه شکل و میزانی مصرف کند. علاوه بر این، استفاده از غذا به یک محیط فیزیکی سالم، امکانات بهداشتی و آگاهی کافی از فرآیندهای آماده‌سازی و ذخیره‌سازی غذا نیاز دارد. همه غذاها ارزش یکسان یا کافی ندارند. در امنیت غذایی، مهم است که غذای مورد دسترسی با کیفیت، مغذی، و سالم باشد تا انرژی مورد نیاز خانواده را برای فعالیت‌های روزانه خود تامین کند.
4- پایداری (Stability): به این معنی است که فراهم بودن، در دسترس بودن و استفاده از غذا در طول زمان نسبتا ثابت باقی بماند. به عبارت دیگر، پایداری زمانی حاصل می‌شود که عرضه غذا در سطح خانوار در طول سال و در بلندمدت تغییر چشمگیری نکند حتی اگر مصرف غذای خانوار کافی باشد اما دسترسی پیوسته و کافی به غذا نداشته باشد، آن خانواده همچنان از نظر غذایی، ناامن تلقی می‌شود. علاوه بر این، مهم است که عوامل تهدیدکننده ثبات مانند بلایای طبیعی، تغییرات آب‌وهوایی، نوسان‌های قیمتی، جنگ و درگیری‌ها، و بیماری‌های همه‌گیر از طریق بهبود تاب‌آوری خانوارها به حداقل رسانده شود.
طبق گزارش سال 2023 «وضعیت امنیت غذا و تغذیه در جهان» که فائو منتشر کرده است، 735 میلیون نفر در جهان در سال 2022 با گرسنگی مواجه بوده‌اند – تقریبا یک نفر از هر 10 نفر – که افزایش 122 میلیون نفری را نسبت به سال 2019 (قبل از همه‌گیری کرونا) نشان می‌دهد. برآوردها حاکی از آن است که اگر این روند همچنان ادامه یابد، تعداد گرسنگان در سال 2030 به بیش از 840 میلیون نفر خواهد رسید. در حال حاضر آسیا همچنان بیشترین تعداد گرسنه را در جهان دارد، اما شیوع گرسنگی در آفریقا سریع‌تر است و برآورد می‌شود تا 10 سال آینده آفریقا میزبان نیمی از گرسنگان دنیا باشد.
درصد (نمودار نارنجی)، تعداد (نمودار خاکستری) افراد دچار سوءتغذیه در جهان (میلیون نفر)
تغییرات شدید آب‌وهوایی و پیامدهای آن از جمله سیل و خشکسالی به محصولات کشاورزی در بسیاری کشورها آسیب رسانده و انسان‌های زیادی را آواره ساخته است. جنگ‌ها و درگیری‌ها، جنگل‌زدایی، کاهش پرشتاب منابع آب شیرین، گره خوردن امنیت جهانی غذایی به تصمیمات شرکت‌های چندملیتی، و بی‌توجهی به کشاورزی محلی از جمله چالش‌های نظام غذا و تغذیه در دوران حاضر است. در کنار این عوامل، بروز بحران کرونا آسیب زیادی به نظام غذا و تغذیه و فرآیندهای مؤثر بر تولید، توزیع، و مصرف غذا وارد کرد و رکود اقتصادی ناشی از آن انسان‌های بیشتری را به ورطه فقر و گرسنگی کشاند. جنگ روسیه و اوکراین نیز به بحران افزایش قیمت مواد غذایی دامن زده است.
هر چند اکثر مناطق آسیا و آمریکای لاتین به سمت کاهش گرسنگی حرکت کرده‌اند اما در غرب آسیا، کارائیب و همه مناطق آفریقا شیوع گرسنگی در حال افزایش است
وضعیت ایران از نظر شاخص جهانی گرسنگی
گزارش شاخص گرسنگی جهانی (Global Hunger Index) هر ساله وضعیت گرسنگی را در نقاط مختلف جهان مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این گزارش بینش‌هایی را درباره عوامل ایجادکننده گرسنگی ارائه می‌دهد و درجه موفقیت و ناکامی کشورها را در کاهش گرسنگی برجسته می‌سازد.
هدف از تولید و انتشار شاخص جهانی گرسنگی این است که با ایجاد آگاهی و درک تفاوت‌های کشوری و منطقه‌ای گرسنگی، باعث اقداماتی در جهت کاهش گرسنگی شود چرا که گرسنگی سلامت افراد جامعه را به مخاطره می‌اندازد و خود یکی از موانع توسعه محسوب می‌شود همچنین هزینه‌های سنگینی را به کشورهای مختلف تحمیل می‌کند. مؤلفه‌های تشکیل دهنده این شاخص عبارتند از: میزان افراد دچار سوء تغذیه، میزان کم‌وزنی کودکان کمتر از پنج سال، میزان کوتاه‌قدی کودکان کمتر از پنج سال و میزان مرگ‌ومیر کودکان کمتر از پنج سال.
کشور ایران از نظر شاخص جهانی گرسنگی (GHI) در رده کشورهای سبز و با میزان گرسنگی پایین قرار دارد
این شاخص، کشورها را بر اساس مقیاس صفر تا 100 رتبه‌بندی می‌کند که صفر (بهترین امتیاز) به معنای نبود گرسنگی و 100 بدترین امتیاز است؛ اگرچه در عمل هیچ‌کدام از این دو حالت افراطی وجود ندارد. مقادیر کمتر از 10 بیانگر «گرسنگی پایین»، بین 10 تا 19.9 بیانگر «گرسنگی متوسط»، بین 20 تا 34.9 بیانگر «گرسنگی جدی»، بین 35 تا 49.9 بیانگر «گرسنگی هشدار دهنده» و بیش از 50 بیانگر «گرسنگی بسیار هشدار دهنده» است.
در گزارش سال 2023، میزان شاخص گرسنگی ایران برابر با 7.7 اعلام شده است و از این منظر، ایران در جایگاه 41 جهان قرار گرفته است.
منابع:
