آبخیزداری و آبخوانداری
پدر آبخیزداری و آبخوانداری (Watershed and Aquifer) کشور آقای دکتر سید آهنگ کوثر هستند. ایشان اهل فسا و سالهاست در خصوص احیای جنگلهای فارس با کمک این علم تلاش می کنند و بسیاری از جنگلهای این خطه کهن و زیبای کشورمان را بازسازی و نوسازی کرده‌اند. جنگل گربایگان فسا و بیش از 10 هزار هکتار جنگل بادام دژکرد اقلید امروز همان بیابانهای سالهای گذشته هستند که دکتر کوثر و همکارانشان برای نسلهای آتی ساخته‌اند.
بزرگمرد دانش سرزمین کهن فارس گرچه ابتدای آبان امسال (1403) از بین ما رفت اما آثار ماندگارش که چهره دنیای ما را زیباتر کرده، پس از ما نیز خواهد ماند. سرباغ یاد این دانشمند خستگی ناپذیر را گرامی می‌دارد.
یکی از شیوه‌های آبخیزداری ایجاد حوضچه‌هایی است که در نقاط پست دشت با اصلاح زمین برای جمع شدن آب و نگهداری آن در نقطه ای مشخص ایجاد می‌شود. در برخی نقاط چاله‌هایی کنده می‌شود تا مانداب حاصل از باران و گل و لای حاصلخیز حاصل از روان آب‌ها در بیابان جمع شود تا رویش در آن نقاط ممکن شود.
مدیریت صحیح آبخیزها در جلوگیری از پر شدن دریاچه سدهای پایین دست از گل و لای نیز مؤثر است. تقریباً یک چهارم ایران مستعد آبخیزداری و آبخوانداری است ، به دو شرط که اگر آبرفت‌های درشت دانه داشته باشیم و اگر سیل داشته باشیم. او سیل را نعمت و تخریب ناشی از آن را حاصل نادانی خودمان می‌داند.
آبخیزداری و آبخوان‌ها
آبخوانداری به یک سری عملیات مکانیکی گفته می‌شود که با مهار و نفوذ سیلاب روی عرصه‌های آبخوان، موجب احیاء کمی و کیفی منابع آب و خاک تقلیل و حذف خسارت‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از سیل می‌شود. در این روش که موجب تغذیه سفره‌های زیرزمینی می‌شود، آبخوان در محل خروجی آبریزها قرار می‌گیرد و موجب مهار شن‌زارها و تثبیت ریگ‌های روان می‌شود تا این اراضی پس از چند سال با کشت درختان مقاوم به خشکی و با اجرای عملیات غرق، به جنگل و مرتع تبدیل شوند.
آبخوانداری یعنی آبخیزداری زیر و روی زمینی. یعنی ما فقط برای نگهداری آب به روی زمین تکیه نمی‌کنیم و از زیر زمین هم کمک می‌گیریم. به زبانی ساده‌تر،
- به جمع آوری و مدیریت آب در زیر زمین آبخوانداری گفته می‌شود.
آقای دکتر کوثر ، اولین طرح مهم آبخوانداری در کشور را در منطقه گربایگان فسا اجرا کرد. طراحی و ساخت ۲۰۳۴ هکتار شبکه‌های گسترش سیلاب برای آبیاری سیلابی و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها از دی ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۵، سبب مهار شدن ۱۹۳ میلیون مترمکعب سیلاب و نفوذ ۷۶ در صد آن به آبخوان شد.
آبخیزداری یا معجزه پخش سیلاب دانش و فناوری منحصر به فرد ایرانیان است.
دشتهای منتخب برای مدیریت آبخیزداری
- گربایگان فسا- فارس (2500 هکتار- سال احداث 1361)
- اهرم (تنگستان) بوشهر (1260 هکتار – سال احداث 1374)
- بافق- یزد (316 هکتار- سال احداث 1374)
- آب باریک – کرمان (4000 هکتار- سال احداث 1375)
- سراوان- سیستان و بلوچستان (1677 هکتار – سال احداث 1375)
- سرچاهان- هرمزگان (2000 هکتار – سال احداث 1375)
- گناباد- خراسان رضوی (1600 هکتار- سال احداث 1375)
- سبزوار- خراسان رضوی (2300 هکتار- سال احداث 1375)
- کاشمر- خراسان رضوی (3000هکتار- سال احداث 1375)
- بیرجند- خراسان جنوبی (5000 هکتار- سال احداث 1375)
- موغار- اصفهان (300 هکتار- سال احداث 1375)
- میانکوه- یزد (270 هکتار- سال احداث 1375)
- هرات- یزد (404 هکتار- سال احداث 1375)
- کوهدشت – لرستان (150 هکتار- سال احداث 1375)
- جارمه – خوزستان (700 هکتار- سال احداث 1375)
- تاسران – همدان (390 هکتار -سال احداث 1375)
- تسوج – آذربایجان شرقی (3000 هکتار-سال احداث 1375)
- چهاردانگاه پشتکوه – مازندران (300 هکتار-سال احداث 1375)
- سهرین – زنجان (235 هکتار-سال احداث 1375)
- بیارجمند – سمنان (500 هکتار-سال احداث 1375)
- گچساران – کهگلویه و بویراحمد (550 هکتار-سال احداث 1375)
- چنداب ورامین – تهران (2000 هکتار-سال احداث 1375)
- دهلران – ایلام (5200 هکتار-سال احداث 1375)
- جاجرم – خراسان شمالی (360 هکتار- سال احداث 1376)
- فتح آباد داراب – فارس (120 هکتار -سال احداث 1376)
- طغرود – قم (400 هکتار- سال احداث 1376)
- نهبندان- خراسان جنوبی (3600 هکتار- سال احداث 1376)
- پلدشت – آذربایجان غربی (1024 هکتار- سال احداث 1376)
- قومشه – سمنان (750 هکتار- سال احداث 1376)
- میهم قروه- کردستان (58 هکتار- سال احداث 1377)
- هفتومان (خور و بیابانک) – اصفهان (3000 هکتار- سال احداث 1378)
- قادرآباد، بافت – کرمان (1000 هکتار- سال احداث 1381)
- میمندشهر بابک- کرمان (1100 هکتار- سال احداث 1382)
- دشت ذهاب – کرمانشاه (390 هکتار- سال احداث 1384)
- دهندر، هشتبندی – هرمزگان (450 هکتار- سال احداث 1384)
- بندعلیخان ورامین- تهران (800 هکتار- سال احداث 1387)
دانش پایه
آب های زیرزمینی: Groundwater
سفره های زیرزمینی محدود و نامحدود confined and unconfined aquifers
آب های زیرزمینی در سنگ هایی که به عنوان سفره های زیرزمینی شناخته می شوند، در زیر زمین ذخیره می شوند. سفره‌های زیرزمینی نامحدود (محصور نشده) جایی هستند که سنگ مستقیماً در سطح زمین باز است و آبهای زیرزمینی مستقیماً شارژ می‌شوند، مثلاً با بارش باران یا ذوب برف. سفره‌های زیرزمینی محدود جایی هستند که رسوبات ضخیم روی آبخوان قرار می‌گیرند و آن را از سطح زمین یا سنگ‌های دیگر محدود می‌کنند.
بسترها یا پوشش های محدود Confining bed or cover مانند خاک رس یا گلسنگ های شکسته نشده از حرکت آب های زیرزمینی جلوگیری می کند یا آن را کند می کند. پوشش محدود می تواند باعث شود آب های زیرزمینی تحت فشار قرار بگیرند. هنگامی که لایه مرزی سوراخ می شود، مانند زمانی که یک گمانه از طریق آن حفر می شود، آب زیرزمینی از طریق گمانه بالا می رود تا به همان سطح ایستابی آب برسد. این به عنوان یک گمانه آرتزین شناخته می شود.
منابع:
1-آبخیزداری و آبخوان داری
