کشاورزی ارگانیک(پایدار)، راه رسیدن به غذای سالم
با توجه به تأثیر تغییر ژنتیکی بر بدن انسان و از دست دادن تنوع زیستی، کاهش مصرف سموم دفع آفات، یعنی کشاورزی شیمیایی باید از مدت ها قبل به اولویت جهانیان تبدیل می شد.
در اواسط قرن بیستم، کشاورزی صنعتی و انقلاب سبز، سبب شد که تولید محصولات کشاورزی به طور امیدوارکننده ای افزایش یابد. بخش بزرگی از این افزایش ناشی از کاربرد مواد شیمیایی و به کار بستن روشهای مغایر با مبانی حفاظت از محیط زیست بود. درنتیجه بخش عظیمی از منابع طبیعی نابود و گستره وسیعی از محیط زیست تخریب میگردید. قطعا این نظام کشاورزی نمیتواند دوام یابد به عبارت دیگرپایدار نیست.
طبق تعریف وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA)، کشاورزی ارگانیک سیستمی است که تا حد زیادی استفاده از نهاده های مصنوعی (کودها، آفت کش ها و غیره) را حذف می کند و بر تناوب زراعی، بقایای محصول، کودهای حیوانی، زباله های آلی و سیستم بیولوژیکی متکی است.
مدت طولانی است که اندیشمندان عرصه کشاورزی با دغدغه محیط زیست و منابع طبیعی، ضرورت کشاورزی پایدار را مطرح کرده اند. کشاورزی پایدار به مدیریت درست منابع کشاورزی گفته میشود که در جهت رفع نیازهای نسان به کار برده شود و درعین حال منابع طبیعی و نیز کیفیت محیط زیست را حفظ کرده و حتی بهبود بخشد . پایداری کشاورزی و تولید مستمر، متکی برهماهنگی بین عوامل مؤثر در پایداری است.
در این روش، به منظور کاهش مصرف سمها و کودهای شیمیایی از تناوب زراعی، عملیات مبارزه بیولوژیکی و استفاده از شیوه های به زراعی و به نژادی و نیز جایگزینی کود سبز و انواع کودهای حیوانی به جای کودهای شیمیایی استفاده میشود. درنتیجه میزان خسارت و اثرات سوء مواد شیمیایی به سلامت انسان، منابع طبیعی، محیط زیست و جوامع روستایی و شهری به حداقل کاهش مییابد
اهداف کشاورزی پایدار در مدیریت خاك
- به حداقل رساندن فرسایش خاك
- حفظ مواد آلی خاك
- موازنه بین عملکرد محصول و سلامت زیست محیطی
- اتکای کمتر به انرژی تجدیدناپذیر نظیر سوختهای فسیلی و مواد شیمیایی
- تولید غذای کافی و سالم برای مصرفکنندگان
- پایداری جوامع روستایی
- درآمد کافی برای تولیدکننده
کشاورزی پایدار یک دیدگاه جامعنگر یا کلنگر است. در این دیدگاه به مزرعه بهعنوان یـک موجود زنده ای نگریسته میشود که بین اجزاء تشکیل دهند آن روابط حیاتی برقرار است. این روابط متکی به اصول اکولوژیکی بوده و رعایت این اصول ضامن پایداری سامانه)مزرعه( میگردد. ا
مدیریت زراعی در کشاورزی پایدار
در کشاورزی پایدار تأکید بر روشهای نوینی از کشتکار است که در آن موارد زیر رعایت گردد.
1-مبارزه پایدار با علفهای هرز
2- مبارزه پایدار با آفات و بیماریها
3-صالح خاکهای زراعی به روشهای مختلف
4- زراعت مخلوط
زراعت مخلوط
یعنی کشت بیش از یک گیاه در یک زمین و در یک سال زراعی. لزومی ندارد که این گیاهان همزمان کشت یا برداشت شوند بلکه میتوان یک گیاه را همزمان و یا مدتی پس از گیاه اول کشت نمود و همزمان یا قبل و یا بعد از آن برداشت کرد.
مزایای کشت مخلوط
- حداکثر استفاده از منابع محیطی (آب، نور، دما…)
- کاهش خطرات احتمالی (سرما، گرما، آفات… )
- آسانتر شدن مهار علفهای هرز با محدودترکردن فضا برای گیاهان
- متوازن یا متعادل شدن تغذیه
- بهبود حاصلخیزی و حفاظت خاك
- سودمندی اقتصادی بیشتر
- پایداری بیشتر اکوسیستم زراعی
چرخه زراعی (تناوب زراعی) در کشاورزی پایدار
چرخه زراعی به مفهوم اجتناب از کاشت یک گیاه به مدت چندین سال در یک قطعه زمین زراعی است. به عبارتدیگر چرخه بیان کننده کاشت گیاهان گوناگون با ویژگیهای متفاوت در یک زمین در سالهای پشت سرهم است. به این ترتیب یک گیاه ً مثلا چغندرقند هر 5ـ3 سالی ممکن است در زمینی که ً فبلا کاشته شده بود، دوباره کاشته شود. نوع گیاهان قابل کاشت، ترتیب قرار گرفتن آنها در پشت سرهم، فاصله زمانی تا کشت دوباره گیاه (دوره تناوب) و سایرروشهای مدیریتی براساس حاصلخیزی زمین، ویژگیهای گیاهشناسی، شرایط اقلیمی، مقدار آب و حق آب، مقدار و رژیم بارندگی، وضعیت نیروی انسانی، امکانات مکانیزاسیون، نوع و جمعیت آفات، عوامل بیماریزا و علفهای هرز، مسائل اقتصادی، اجتماعی و غیره بستگی داشته و با کارشناسی تعیین میگردد.
مدیریت تلفیقی عناصر غذایی و مواد آلی خاک در کشاورزی پایدار
چنانکه پیشتر گفته شد، یکی از معایب کشاورزی جاری که مبتنی بر استفاده هرچه بیشتر از کودهای شیمیایی است، آلودگی محیطزیست و محصولات حاصل از آنها است. این آلودگیها، بیماریهای متعددی را در مصرف کنندگان این محصولات ایجاد کرده است. روشهای جایگزین برای پیشگیری از مصرف بی رویه کودهای شیمیایی در کشاورزی پایدار متعدد و متنوع است.
از جمله
- استفاه از کودهای حیوانی مطمئن
- استفاده از کودهای آلی
- استفاده از کودهای زیستی
- استفاده از کمپوست و ورمی کمپوست
مصرف بهینه و بهنگام کودهای شیمیایی
در مدیریت تلفیقی ازجمله راهکارهای قابل استفاده، مصرف بهینه و بهنگام کودهای شیمیایی است. این روش هرچند آخرین راهکار و با رعایت سلامت محیطزیست و مصرف کنندگان خواهد بود اما به این زودی قابل صرفه نظر کردن نمیباشد.
مدیریت تلفیقی عوامل زیان آور
از دیگر ویژگیهای کشاورزی پایدار، مدیریت تلفیقی آفات، مدیریت تلفیقی بیماریها، مدیریت تلفیقی علفهای هرز به ویژه در اولویت قراردادن کنترل بیولوژیکی است.
. نقش ژنتیک، اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی در کشاورزی پایدار
کشف ژن و رابطه آن با صفات و تشریح قواعد و قوانین، کنشها و واکنشها، انتقال و اختلال آنها در قالب علم ژنتیک و کاربردی کردن آنها ابتدا در علم اصلاح نباتات سپس در بیوتکنولوژی، انقلاب بزرگی را در کشاورزی ایجاد کرد. متخصصین اصلاح نباتات صفات مطلوب و موردنظر خود را به روشهای مختلف تهیه یا ایجاد کرده و به عنوان ارقام خاص معرفی کردند. با ورود فناوریهای پیشرفته انتقال ژنها و به تبع آن صفات موردنظر با روشها و سازوکا رهای پیشرفته یا نوینی که فناوری زیستی (بیوتکنولوژی) به آن دست یافته بود، انجام گردید. در اینجا بود که مهندسی ژنتیک پا به عرصه کشاورزی گذاشته و با چیدمان نوینی از ساختار ژنی، محصولات دستکاری شده ژنتیکی یا تراریخته را معرفی مینماید. این محصولات که در سلامت آن مباحث ضدونقیضی وجود دارد، در ایجاد ارقام مقاوم به آفات، بیماریها و علف کشها، بی نظیر عمل کرده است. با وجود این، مقاومت ارقام تولید شده توسط آفات، بیماریها و علفهای هرز قابل شکستن میباشد و انسان همواره به دنبال تولید ارقام جدید میباشد.
منابع:
